1-2. มาตุคามสุตฺตาทิวณฺณนา

[280-281] มาตุคามสํยุตฺตสฺส ปฐเม องฺเคหีติ อคุณงฺเคหิฯ น จ รูปวาติ น รูปสมฺปนฺโน วิรูโป ทุทฺทสิโกฯ น จ โภควาติ น โภคสมฺปนฺโน นิทฺธโนฯ น จ สีลวาติ น สีลสมฺปนฺโน ทุสฺสีโลฯ อลโส จาติ กนฺตนปจนาทีนิ กมฺมานิ กาตุํ น สกฺโกติ, กุสีโต อาลสิโย นิสินฺนฏฺฐาเน นิสินฺโนว, ฐิตฐาเน ฐิโตว นิทฺทายติ เอวฯ ปชญฺจสฺส น ลภตีติ อสฺส ปุริสสฺส กุลวํสปติฏฺฐาปกํ ปุตฺตํ น ลภติ, วญฺฌิตฺถี นาม โหติฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺโพฯ ทุติยํ ปฐเม วุตฺตนเยเนว ปริวตฺเตตพฺพํฯ

3. อาเวณิกทุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[282] ตติเย อาเวณิกานีติ ปาฏิปุคฺคลิกานิ ปุริเสหิ อสาธารณานิฯ ปาริจริยนฺติ ปริจาริกภาวํฯ

4. ตีหิธมฺเมหิสุตฺตาทิวณฺณนา

[283-303] จตุตฺเถ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตนาติ ปุพฺพณฺหสมยสฺมิญฺหิ มาตุคาโม ขีรทธิสงฺโคปนรนฺธนปจนาทีนิ กาตุํ อารทฺโธ, ปุตฺตเกหิปิ ยาจิยมาโน กิญฺจิ ทาตุํ น อิจฺฉติฯ เตเนตํ วุตฺตํ ‘‘ปุพฺพณฺหสมยํ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา’’ติฯ มชฺฌนฺหิกสมเย ปน มาตุคาโม โกธาภิภูโตว โหติ, อนฺโตฆเร กลหํ อลภนฺโต ปฏิวิสฺสกฆรมฺปิ คนฺตฺวา กลหํ กโรติ, สามิกสฺส จ ฐิตนิสินฺนฏฺฐานานิ วิโลเกนฺโต วิจรติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มชฺฌนฺหิกสมยํ อิสฺสาปริยุฏฺฐิเตน เจตสา’’ติฯ สายนฺเห ปนสฺสา อสทฺธมฺมปฏิเสวนาย จิตฺตํ นมติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สายนฺหสมยํ กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา’’ติฯ ปญฺจมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

3. พลวคฺโค

1. วิสารทสุตฺตวณฺณนา

[304] ทสเม รูปพลนฺติอาทีสุ รูปสมฺปตฺติ รูปพลํ, โภคสมฺปตฺติ โภคพลํ, ญาติสมฺปตฺติ ญาติพลํ, ปุตฺตสมฺปตฺติ ปุตฺตพลํ, สีลสมฺปตฺติ สีลพลํฯ ปญฺจสีลทสสีลานิ อขณฺฑานิ กตฺวา รกฺขนฺตสฺส หิ สีลสมฺปตฺติเยว สีลพลํ นาม โหติฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว ปญฺจ พลานีติ อิมานิ ปญฺจ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน พลานิ นาม วุจฺจนฺติฯ

2-10. ปสยฺหสุตฺตาทิวณฺณนา

[305-313] ปสยฺหาติ อภิภวิตฺวาฯ อภิภุยฺย วตฺตตีติ อภิภวติ อชฺโฌตฺถรติฯ เนว รูปพลํ ตายตีติ เนว รูปพลํ ตายิตุํ รกฺขิตุํ สกฺโกติฯ นาเสนฺเตว นํ, กุเล น วาเสนฺตีติ ‘‘ทุสฺสีลา สํภินฺนาจารา อติกฺกนฺตมริยาทา’’ติ คีวายํ คเหตฺวา นีหรนฺติ, น ตสฺมิํ กุเล วาเสนฺติฯ วาเสนฺเตว นํ กุเล, น นาเสนฺตีติ ‘‘กิํ รูเปน โภคาทีหิ วา, ปริสุทฺธสีลา เอสา อาจารสมฺปนฺนา’’ติ ญตฺวา ญาตกา ตสฺมิํ กุเล วาเสนฺติเยว, น นาเสนฺติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

มาตุคามสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ชมฺพุขาทกสํยุตฺตํ

1. นิพฺพานปญฺหาสุตฺตวณฺณนา

[314] ชมฺพุขาทกสํยุตฺเต ชมฺพุขาทโก ปริพฺพาชโกติ เอวํนาโม เถรสฺส ภาคิเนยฺโย ฉนฺนปริพฺพาชโกฯ โย โข อาวุโส ราคกฺขโยติ นิพฺพานํ อาคมฺม ราโค ขียติ, ตสฺมา นิพฺพานํ ราคกฺขโยติ วุจฺจติฯ โทสโมหกฺขเยสุปิ เอเสว นโยฯ

โย ปน อิมินาว สุตฺเตน กิเลสกฺขยมตฺตํ นิพฺพานนฺติ วเทยฺย, โส วตฺตพฺโพ ‘‘กสฺส กิเลสานํ ขโย, กิํ อตฺตโน, อุทาหุ ปเรส’’นฺติ? อทฺธา ‘‘อตฺตโน’’ติ วกฺขติฯ ตโต ปุจฺฉิตพฺโพ ‘‘โคตฺรภุญาณสฺส กิํ อารมฺมณ’’นฺติ? ชานมาโน ‘‘นิพฺพาน’’นฺติ วกฺขติฯ กิํ ปน โคตฺรภุญาณกฺขเณ กิเลสา ขีณา ขียนฺติ ขียิสฺสนฺตีติ? ‘‘ขีณา’’ติ วา ‘‘ขียนฺตี’’ติ วา น วตฺตพฺพา, ‘‘ขียิสฺสนฺตี’’ติ ปน วตฺตพฺพาติฯ กิํ ปน เตสุ อขีเณสุเยว กิเลเสสุ โคตฺรภุญาณํ กิเลสกฺขยํ อารมฺมณํ กโรตีติ? อทฺธา เอวํ วุตฺเต นิรุตฺตโร ภวิสฺสติฯ

มคฺคญาเณนาปิ เจตํ โยเชตพฺพํฯ มคฺคกฺขเณปิ หิ กิเลสา ‘‘ขีณา’’ติ วา ‘‘ขียิสฺสนฺตี’’ติ วา น วตฺตพฺพา, ‘‘ขียนฺตี’’ติ ปน วตฺตพฺพา, น จ อขีเณสุเยว กิเลเสสุ กิเลสกฺขโย อารมฺมณํ โหติ, ตสฺมา สมฺปฏิจฺฉิตพฺพเมตํฯ ยํ อาคมฺม ราคาทโย ขียนฺติ, ตํ นิพฺพานํฯ ตํ ปเนตํ ‘‘รูปิโน ธมฺมา อรูปิโน ธมฺมา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. ทุกมาติกา 11) ทุเกสุ อรูปิโน ธมฺมาติ สงฺคหิตตฺตา น กิเลสกฺขยมตฺตเมวาติฯ

2. อรหตฺตปญฺหาสุตฺตวณฺณนา

[315] อรหตฺตปญฺหพฺยากรเณ ยสฺมา อรหตฺตํ ราคโทสโมหานํ ขีณนฺเต อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา ‘‘ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย’’ติ วุตฺตํฯ

3-15. ธมฺมวาทีปญฺหาสุตฺตาทิวณฺณนา

[316-328] เต โลเก สุคตาติ เต ราคาทโย ปหาย คตตฺตา สุฏฺฐุ คตาติ สุคตาฯ ทุกฺขสฺส โข อาวุโส ปริญฺญตฺถนฺติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริชานนตฺถํฯ ทุกฺขตาติ ทุกฺขสภาโวฯ ทุกฺขทุกฺขตาติอาทีสุ ทุกฺขสงฺขาโต ทุกฺขสภาโว ทุกฺขทุกฺขตาฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

16. ทุกฺกรปญฺหาสุตฺตวณฺณนา

[329] อภิรตีติ ปพฺพชฺชาย อนุกฺกณฺฐนตาฯ นจิรํ อาวุโสติ อาวุโส ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน ภิกฺขุ ‘‘ปาโต อนุสิฏฺโฐ สายํ วิเสสมธิคมิสฺสติ, สายํ อนุสิฏฺโฐ ปาโต วิเสสมธิคมิสฺสตี’’ติ (ม. นิ. 2.345) วุตฺตตฺตา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต นจิรสฺสํ ลหุเยว อรหํ อสฺส, อรหตฺเต ปติฏฺฐเหยฺยาติ ทสฺเสติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ชมฺพุขาทกสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สามณฺฑกสํยุตฺตวณฺณนา

[330-331] สามณฺฑกสํยุตฺเตปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สามณฺฑกสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ